Prof. dr hab. inż. Lech Wysokiński

Lech WysokińskiProfesor Lech Wysokiński urodził się 27 lipca 1936 r. w Ciechanowie. Okres wojennej tułaczki kończy wraz z rodzicami w roku 1946 w Szczecinie. W roku 1959, po skończeniu studiów na Wydziale Budownictwa Lądowego i Wodnego Politechniki Szczecińskiej, specjalizacji konstrukcje budowlane, przenosi się do Warszawy. Do 1961 r. pracuje w Biurze Projektów i Laboratorium Mechaniki Gruntów Spółdzielczego Przedsiębiorstwa Projektowego „Inwestprojekt”, jednocześnie studiując na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1961 do 1985 r. jest kolejno st. asystentem, adiunktem i docentem na Wydziale Geologii.

Rozprawę doktorską pt. „Wpływ spękań w glinach zwałowych na stateczność zboczy wiślanych na przykładzie skarpy w Płocku”, której promotorem był prof. W. C. Kowalski, obronił w 1966 r. Zawarte w niej tezy ukształtowały zainteresowania Profesora problemami stateczności zboczy i skarp na wiele lat – praktycznie do dzisiaj.

W roku 1976 na podstawie dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej pt. „Kryterium dynamiki zboczy na przykładzie brzegów zbiornika Włocławek” otrzymuje stopień naukowy doktora habilitowanego.

Profesor Lech Wysokiński skutecznie godzi pracę dydaktyczną z praktyką. W latach 1978 – 1985 pełnił funkcję kierownika Zakładu Prac Geologicznych na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Udział Profesora w likwidacji zagrożeń budowlanych, w tym dużych awarii i katastrof, ugruntował Jego pozycję jako znakomitego praktyka i naukowca.

Od roku 1985 jest pracownikiem Instytutu Techniki Budowlanej. W latach 1986-2009 jest kierownikiem Zakładu Geotechniki i Fundamentowania ITB. Nadal jednak prowadzi działalność dydaktyczną na Wydziale Geologii UW. W roku 1989 r. otrzymał tytuł naukowy profesora na wniosek Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1999-2006 jest również profesorem w Instytucie Geotechniki Politechniki Krakowskiej. Od 1990 r. do 1998 r. był członkiem Rady Geologicznej przy Ministrze Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, od 1995 r. jest przewodniczącym NKP 254 Polskiego Komitetu Normalizacji ds. Geotechniki. W latach 1992-1996 był sekretarzem generalnym Polskiego Komitetu Geotechniki, a w 1996-1998 jego wiceprezydentem.

Profesor Lech Wysokiński jest członkiem stowarzyszeń naukowych i organizacji technicznych:

  • A.I.G.E. – Międzynarodowej Asocjacji Geologii Inżynierskiej,
  • ISMSE – Międzynarodowego Stowarzyszenia Mechaniki Gruntów i Geotechniki,
  • CEN – Europejskiej Komisji ds. Normalizacji (Geotechnika),
  • PZITB – Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa,
  • Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN, Sekcja Geotechniki oraz Materiałów Budowlanych.

Początek pracy prof. dr hab. inż. Lecha Wysokińskiego w Instytucie Techniki Budowlanej wiąże się z realizacją centralnego programu rozwojowego, w którym był kierownikiem celu „Racjonalne wykorzystanie właściwości podłoża przez ulepszenie badań i kwalifikacji gruntów”. Dzięki Niemu powstały propozycje nowej klasyfikacji norm geotechnicznych, dokumentowania geotechnicznego, dopuszczalnych przemieszczeń i odkształceń budowli, badań właściwości fizycznych i parametrów wytrzymałościowych glin zlodowacenia środkowopolskiego i iłów plioceńskich oraz album osiadań budynków.

Uzupełnieniem stał się pięcioletni autorski program resortowy (R-511) dotyczący gruntów słabych i terenów zdegradowanych, którego tematem była „Ocena możliwości udostępnienia nowych terenów dla budownictwa”. W ramach tego programu opracowano między innymi bilans terenów słabych i zdegradowanych dla 300 miast w Polsce. Na tej podstawie powstał „Atlas map warunków budowlanych dla terenów słabych i zdegradowanych na obszarach osadniczych w Polsce”. Atlas stanowi zbiór danych dla terenów miejskich dotyczących budowy geologicznej, warunków hydrogeologicznych, procesów geodynamicznych, ze szczególnym uwzględnieniem degradacji antropogenicznej. Dzięki osobistym kontaktom Profesora, znaczny udział w opracowaniu Atlasu miały liczne zespoły badawcze z różnych polskich uczelni. Działania te doprowadziły do integracji środowiska geotechników w Polsce. W wyniku ich powstało wiele opracowań i raportów, które zaowocowały wieloma publikacjami w różnych pismach zagranicznych i polskich. Z inicjatywy Profesora zostały uruchomione otwarte, cykliczne seminaria geotechniczne, których odbyło się 34 (liczba uczestników ok. 3500). Był to ogromny krok w dziedzinie upowszechniania wiedzy z dziedziny geologii inżynierskiej i geotechniki. Aktywnie uczestniczyli w nich nie tylko pracownicy ITB, ale również reprezentanci różnych ośrodków z całej Polski.

Ważnym elementem działań Profesora Lecha Wysokińskiego jest ciągłe doskonalenie sposobów opracowania i przekazywania informacji geologicznych i geotechnicznych w postaci map tematycznych. Przez wiele lat zajmował się aplikacją metod komputerowych do tworzenia za ich pomocą obrazów kartograficznych, przeznaczonych do praktycznego wykorzystania.

Nowatorskie podejście w prezentowaniu zagadnień stateczności sprawiło, że większość opracowań z lat ubiegłych jest nadal aktualna i często wykorzystywana w planowaniu zagospodarowania przestrzennego i zabudowy oraz zabezpieczaniu skarp. Należą do nich z pewnością opracowania obejmujące:

  • stateczność skarpy płockiej – około 30 opracowań i map, w latach 1962-1990, w tym kilka dużych opracowań kartograficznych,
  • mapy prognoz stateczności skarpy południowej kopalni Bełchatów i mapy tektoniczne dla Bełchatowa – 1978-1989.

Doskonałym przykładem wiedzy i intuicji Profesora jest powstanie na Jego wniosek systemu pomiarów odkształceń Skarpy Płockiej. Zaprojektowany przy Jego aktywnym udziale system reperów o głębokości od 2 do 20 m (na długości kilku kilometrów) dostarczył w okresie ponad 20 lat obserwacji bardzo cennych danych do oceny przemieszczeń Skarpy Płockiej i zlokalizowanych na niej zabytkowych obiektów. Przemieszczenia mierzone w układzie 3D mają duży walor naukowy i praktyczny, a wyniki z pomiarów są wykorzystywane w projektach zabudowy i zagospodarowania rejonu skarpy.

W latach 80. ubiegłego stulecia Profesor czynnie uczestniczył w projektowaniu kopalni Bełchatów. Opracowane pod Jego kierownictwem wielkoskalowe mapy (1:2000) podłoża dla potrzeb odwodnienia, stateczności skarp i prowadzenia robót górniczych stały się podstawą do opracowania nowego modelu tektoniki rowu Bełchatowa. Część prac Profesora z tego okresu obejmuje również zagadnienia związane z wstrząsami parasejsmicznymi w rejonie kopalni. Prace te realizował przy współpracy z prof. Sławomirem Gibowiczem. Pozwoliło to na ustalenie modelu analitycznego prognozy wstrząsów, który został potwierdzony w praktyce.

Na podkreślenie zasługują również prace Profesora związane z rozpoznaniem budowy i zachowania się Skarpy Wisły na terenie Warszawy. Na opracowaniach wykonanych po 1982 roku pod Jego kierownictwem przez różne wieloosobowe zespoły opierają się prace budowlane i zabezpieczające skarpę na całym 17 km odcinku miejskim w Warszawie. Do najważniejszych należą opracowania: „Analiza warunków geologicznych i prognoza stateczności Skarpy Warszawskiej dla celów zagospodarowania przestrzennego, zabezpieczeń i ochrony środowiska” (1982-1984), „Aktualizacja wykonanej w 1982 r. analizy warunków geologicznych i prognozy stateczności Skarpy Warszawskiej dla celów zagospodarowania przestrzennego zabezpieczeń i ochrony środowiska w dzielnicy Śródmieście w granicach od ul. Sanguszki do Al. Jerozolimskich i przetworzenie jej w dokumentację geologiczno-inżynierską dla odcinka Skarpy od ul. Sanguszki do ul. Grodzkiej” (1999), „Ekspertyza skarpy Placu Zamkowego i tunelu Trasy W-Z w Warszawie” (2001).

Wymienione prace zostały docenione w środowisku budowlanym, a Minister Budownictwa uhonorował je nagrodami III stopnia odpowiednio w roku 2001 oraz 2004. Opracowania te cechuje kompleksowe rozwiązywanie zagadnień, a w przypadku tunelu Trasy W-Z zaproponowano nową koncepcję architektoniczną zabudowy i zagospodarowania ul. Grodzkiej i południowej skarpy Zamku Królewskiego.

Z inicjatywy Profesora w latach 90. ubiegłego wieku zapoczątkowane zostały prace dotyczące przeniesienia archiwalnych materiałów geologicznych i geotechnicznych Warszawy na nośniki informatyczne. Powstał informatyczny system archiwizacji danych geologiczno-inżynierskich, na bazie którego powstało wiele tzw. banków regionalnych, np. w Krakowie, Wrocławiu i innych dużych miastach. Stworzenie komputerowej bazy danych geologicznych, zawierającej 80 tysięcy otworów, pozwoliło wykonać nowoczesnymi metodami, z wykorzystaniem systemów GIS „Atlas geologiczno-inżynierski Warszawy”. Dzięki doświadczeniu Profesora oraz umiejętności łącznia różnych podmiotów, jakim jest Instytut Techniki Budowlanej oraz Państwowy Instytut Geologiczny, powstały nowoczesne podstawy do tworzenia planów zagospodarowania przestrzennego. Dziś na tej podstawie swoje atlasy tworzą Wrocław, Poznań, Katowice, Kraków i inne miasta. Na tym przykładzie sprawdza się dewiza Profesora Lecha Wysokińskiego – iż dzieło tym więcej warte, im więcej ma kontynuatorów. Najnowsze opracowania o charakterze kartograficznym, zrealizowane w Zakładzie Geotechniki i Fundamentowania pod kierunkiem Profesora z wykorzystaniem systemów GIS, prezentują wysoki poziom teoretyczny i praktyczny – porównywalny z opracowaniami z czołowych ośrodków na świecie.

W dziedzinie zabezpieczenia osuwisk największy zakres prac zgodnie z koncepcjami Profesora wykonano w latach 1982-1990 na Skarpie Płockiej. Została ona zabezpieczona trwale po powodzi zimowej w roku 1982. W projektach realizowanych według koncepcji Profesora Lecha Wysokińskiego w ramach zabezpieczania Skarpy Płockiej od roku 1984 szeroko stosowane są geosyntetyki jako zbrojenie. Jedno z zabezpieczonych w 1986 r. osuwisk metodą gruntu zbrojonego geosyntetykami miało wysokość skarpy 40 m. Była to w tym czasie prawdopodobnie najwyższa na świecie skarpa zabezpieczona metodą gruntu zbrojonego. W tym czasie było to osiągnięcie techniczne nie tylko w skali krajowej. Do znaczących osiągnięć technicznych należy zaliczyć także koncepcje zabezpieczania Skarpy Warszawskiej. Składa się na nie kilka dużych opracowań geotechnicznych, rozpoznających zagrożenie osuwiskowe skarpy, jak i liczne ekspertyzy, np. Trasy W-Z, przyczółków Mostu Łazienkowskiego, Skarpy Belwederskiej, Skarpy Myśliwieckiej, Uniwersytetu, Pałacu Prezydenckiego, ul. Brzozowej na Starym Mieście i innych.

Z najnowszych prac badawczych należy wymienić ustalenie zasad oceny wpływu projektowanych budynków na obiekty metra oraz ochrona zabudowy w sąsiedztwie głębokich wykopów.

Kolejną grupą prac Profesora Lecha Wysokińskiego są opracowania poświęcone budowie składowisk odpadów. Zagadnieniami tymi, co niekiedy podkreśla Profesor, zajmował się w zespole prof. Zygmunta Glazera na Uniwersytecie Warszawskim już w latach 70. Po 1989 roku włączył się aktywnie do kreowania sytuacji prawnej i technicznej w tej dziedzinie.

Na początku lat 90. wybudowano w Polsce setki źle zaprojektowanych składowisk. Zjawisko to Profesor starał się aktywnie eliminować, gdyż efekt ekologiczny często był i jest negatywny. Jego działania w tej dziedzinie są wielokierunkowe – od prac badawczych, wdrożeniowych i projektowych, aż po działalność szkoleniową od podstaw.

Ponad 10 lat był kierownikiem naukowym konferencji organizowanych przez firmę Abrys z Poznania oraz ITB, propagujących prawidłowe rozwiązania w dziedzinie budowy składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Konferencje te, zbierając grono naukowców i praktyków, wykształciły liczne ponad 600-osobowe grono specjalistów.

Prowadzone pod kierownictwem Profesora prace badawcze w Zakładzie Geotechniki i Fundamentowania zaowocowały opracowaniem przez Niego w latach 1995-1996 instrukcji ITB obejmujących zagadnienia projektowania przesłon izolacyjnych, badania szczelności przesłon izolacyjnych oraz projektowania i wykonywania badań do lokalizacji składowisk komunalnych. Były to pierwsze kompleksowe i usystematyzowane w Polsce opracowania obejmujące kwestie podstawowych zasad projektowania i budowy składowisk odpadów komunalnych. Za ich wykonanie Profesor Lech Wysokiński otrzymał w 1996 r. Nagrodę II stopnia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa.

Instrukcje te, oparte na dyrektywie europejskiej, są nowelizowane i uwzględniają doświadczenia duńskie, niemieckie, amerykańskie oraz polskie. Stanowią do dziś podstawę projektowania składowisk odpadów komunalnych i innych. W dziedzinie tej Profesor Lech Wysokiński zdobył ogromne doświadczenie praktyczne, które zostało wykorzystane przy budowie składowiska odpadów niebezpiecznych w Tarnowskich Górach.

Zakłady Chemiczne Tarnowskie Góry po likwidacji zostały zamienione w mogielnik o pojemności około 2 mln m3. To było największe wyzwanie dla Profesora przy budowie składowiska odpadów niebezpiecznych. Jego działalność i badania miały istotny wpływ na ostateczny kształt projektu składowiska. Działania Profesora przy tej okazji po raz kolejny udowodniły, że przepisy dotyczące budowy składowisk nadal są mało precyzyjne, co niekiedy prowokuje do niewłaściwych rozwiązań. Część publikacji w ostatnim czasie poświęcił Profesor właśnie kryteriom doboru właściwych rozwiązań projektowych, jak również prawidłowości nadzoru nad samym wykonaniem. W pracach dotyczących składowania odpadów wyraźnie stawia tezę, że nie wolno porzucać istniejących składowisk bez prawidłowej ich rekultywacji. W 2009 roku Profesor Lech Wysokiński wydał monografię – poradnik pt. „Zasady budowy składowisk odpadów”, która jest podsumowaniem jego wieloletnich doświadczeń związanych z projektowaniem składowisk.

Jednym z najważniejszych elementów działalności Profesora są prace normalizacyjne, związane w ostatnim okresie z wdrażaniem do praktyki geotechnicznej norm europejskich. Z inicjatywy Profesora Lecha Wysokińskiego w roku 1989 Zakład Geotechniki ITB organizuje konferencję w Wyszkowie pt. „Współpraca konstrukcji z podłożem” w projektowaniu fundamentów bezpośrednich. Na konferencji tej po raz pierwszy podjęto tematykę wprowadzenia normalizacji europejskiej do polskiej praktyki.

Sprawy normalizacyjne od tego momentu stały się dla Profesora bardzo istotne. Od momentu powstania jest przewodniczącym Komitetu Technicznego NKP-254 do spraw Geotechniki. Głównym celem Komitetu jest harmonizacja polskich norm geotechnicznych (badań podłoża gruntowego – dawniej) z systemem norm europejskich (EN).

W roku 2007 wydany został opracowany przez Profesora „Komentarz do nowych norm klasyfikacji gruntów”. Opracowanie to ma duże znaczenie dla wdrożenia w Polsce nowej „europejskiej” klasyfikacji gruntów. Normy PN-EN ISO 14688-1:2006, PN-EN ISO 14688-2:2006 oraz PN-EN ISO 14689-1:2006 będą stanowić nowy system klasyfikacji i opisu gruntów i skał w dokumentacjach geotechnicznych i geologiczno-inżynierskich.

Przyjęcie nowego sposobu opisywania gruntów i skał jest nie tylko zabiegiem formalnym. Nowe klasyfikacja wymusza zmianę sposobu myślenia o gruncie. Zabieg ten można porównać do zmiany alfabetu, gdyż Polska w odróżnieniu od wielu krajów świata, które stosują klasyfikację amerykańską ma swoją własną klasyfikację, opracowaną w latach 50. ubiegłego stulecia. Dzięki działalności Profesora Lecha Wysokińskiego Instytut Techniki Budowlanej jest instytucją, która ma największy wkład w dziedzinie harmonizacji polskich norm geotechnicznych z systemem norm europejskich.

Istotną cechą działalności Profesora jest ścisłe powiązanie prac badawczych z praktyką. Transponowanie wyników prac teoretycznych i badawczych na użytek projektowy i wykonawczy jest tym, co Profesor Lech Wysokiński propaguje i realizuje.

Swoim współpracownikom wpaja zasadę – rozwiązujemy problemy, a nie realizujemy zlecenia.

Analizując działalność Prof. dr hab. inż. Lecha Wysokińskiego, mamy przekonanie, że przy wszystkich niepewnościach związanych z określaniem warunków geologiczno-inżynierskich w złożonych przypadkach – poza gruntowną wiedzą – doświadczenie i intuicja będą musiały pozostać, jako istotny element sztuki geotechnicznej.

Działalność Profesora nie ogranicza się wyłącznie do sfery zawodowej. Jest założycielem, a przez pewien czas był prezesem Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Miasto-Ogród-Sadyba, w ramach którego zorganizował 6 konferencji popularno-naukowych dotyczących zagospodarowania doliny na odcinku warszawskim. Jest także członkiem Towarzystwa Naukowego Płockiego.

Dr n.t. Stanisław Łukasik